Ο Μιχάλης, 9 ετών, είναι ένα ζωηρό παιδί, το οποίο κινείται αδιάκοπα χωρίς να κουράζεται. Δυσκολεύεται ιδιαίτερα όταν είναι υποχρεωμένος να παραμείνει καθιστός για πολλή ώρα, όπως για παράδειγμα στη σχολική τάξη ή στο σπίτι την ώρα της μελέτης.
Πρόκειται για ένα παιδί εξαιρετικά ανυπόμονο και παρορμητικό. Αρνείται να περιμένει τη σειρά του στα παιχνίδια, διακόπτει συχνά τους άλλους όταν μιλούν και στην τάξη πετάγεται χωρίς να του δοθεί ο λόγος.


Πολλές φορές ενεργεί απερίσκεπτα. Στο σπίτι βαριέται γρήγορα τα παιχνίδια του και παρατάει αυτό που έχει ξεκινήσει, προκειμένου ν’ ασχοληθεί με κάτι άλλο, το οποίο θα βαρεθεί επίσης πολύ σύντομα. Ο Μιχάλης δίνει συχνά την εντύπωση, ότι είναι απρόσεκτος και αφηρημένος.
Οι γονείς του παραξενεύονται βλέποντας ότι ο Μιχάλης δυσκολεύεται τόσο πολύ να συγκεντρωθεί, όταν μελετά για το σχολείο, καταφέρνει όμως, να συγκεντρώνεται πολύ εύκολα όταν ασχολείται με το ηλεκτρονικό παιχνίδι που του έκαναν δώρο τα Χριστούγεννα. Εκπλήσσονται επίσης, με τη δυνατότητα συγκέντρωσής του, όταν του υπόσχονται κάποια αμοιβή για την ολοκλήρωση της δραστηριότητας. Όσον αφορά στη συμπεριφορά του, ο Μιχάλης είναι πολλές φορές αγενής, απότομος και ανυπάκουος.
Οι συνεχείς παρατηρήσεις και τιμωρίες φαίνεται να μην έχουν καμία επίδραση πάνω του. Συχνά, λέει ψέματα και μερικές φορές γίνεται επιθετικός απέναντι στα άλλα παιδιά, τα οποία αποφεύγουν την παρέα του και δεν θέλουν να παίζουν μαζί του, γιατί κάνει ζαβολιές και εκνευρίζεται πολύ εύκολα όταν χάνει. Γενικά, ο Μιχάλης βρίσκεται πάντοτε στο επίκεντρο της προσοχής, γιατί η συμπεριφορά του είναι προκλητική και ενοχλεί εξαιρετικά τους άλλους»
(Ε. Κάκουρος, Κ. Μανδιλάκη, Ψυχοπαθολογία Παιδιών & Εφήβων, Αθήνα 2002).

Ξέρετε ότι 1 στα 10 παιδιά στην Ελλάδα παρουσιάζει ΔΕΠ-Υ;


Η ΔΕΠ-Υ είναι μία νευρο-αναπτυξιακή διαταραχή, δηλαδή μία διαταραχή της οποίας τα συμπτώματα εντοπίζονται από νωρίς στην αναπτυξιακή πορεία του παιδιού, ήδη από την προ-σχολική ηλικία. Χαρακτηρίζεται από εξελικτικές δυσκολίες και λειτουργικές ανεπάρκειες σε ατομικό, κοινωνικό και ακαδημαϊκό επίπεδο. Η ΔΕΠ-Υ εμφανίζεται ως ανεπάρκεια των επιτελικών (ανώτερων γνωστικών) λειτουργιών, όπως είναι η μνήμη εργασίας, η ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών, οι δεξιότητες σχεδιασμού, η αυτορρύθμιση του συναισθήματος και της συμπεριφοράς.
Τα συμπτώματα θεωρούνται παθολογικά, όταν εμφανίζονται σε βαθμό που επηρεάζουν τη λειτουργικότητα του παιδιού, λαμβάνοντας πάντα υπ’ όψιν την ηλικία του, όταν επιμένουν για χρονικά διαστήματα που ξεπερνούν τους έξι μήνες και όταν εκδηλώνονται σε 2 τουλάχιστον διαφορετικά περιβάλλοντα (π.χ  σπίτι, εξωσχολικές δραστηριότητες, ή /και σχολείο).

Γνωρίζετε ότι…

  • Τα πρώτα συμπτώματα ΔΕΠ-Υ θα πρέπει να έχουν παρουσιαστεί πριν την ηλικία των 12 ετών.

  • Το 5% περίπου του παιδικού πληθυσμού παγκοσμίως εμφανίζει ΔΕΠ-Υ.

  • Στην εφηβεία, η υπερκινητικότητα μπορεί να υποχωρήσει, όχι όμως και η διάσπαση προσοχής, οι δυσκολίες στην οργάνωση, η κινητική ανησυχία και η παρορμητικότητα.

  • Η αναλογία εμφάνισης της διαταραχής μεταξύ αγοριών και κοριτσιών, είναι περίπου 2 προς 1 στα παιδιά και 1,6 προς 1 στους ενήλικες. Τα κορίτσια τείνουν να εμφανίζουν ΔΕΠ-Υ με προεξάρχουσα την ελλειμματική προσοχή.

  • Η ΔΕΠ-Υ φαίνεται σε μεγάλο ποσοστό να έχει κληρονομική βάση. Ωστόσο, υπάρχουν περιβαλλοντικοί παράγοντες που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της διαταραχής (π.χ. το κάπνισμα κατά την κύηση, το χαμηλό βάρος του παιδιού κατά τη γέννηση, η παραμέληση και η κακοποίηση κ.τ.λ.). Η ΔΕΠ-Υ, ως νευρο-αναπτυξιακή διαταραχή, δεν προκαλείται από το οικογενειακό περιβάλλον, όμως μπορεί αυτό να επηρεάσει την πορεία της και την δευτερογενή εκδήλωση διαταραχών της συμπεριφοράς (εναντιωματική-προκλητική διαταραχή, διαταραχή της διαγωγής κ.τ.λ.).

  • Τα παιδιά με ΔΕΠ-Υ μπορεί να παρουσιάσουν και μαθησιακές δυσκολίες, χωρίς να είναι απαραίτητη η συνύπαρξή τους.

  • Το Υπουργείο Υγείας αναγνωρίζει τα παιδιά με ΔΕΠ–Υ ως άτομα με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες, που χρήζουν ιδιαίτερης αντιμετώπισης και αποκατάστασης.

Ποια είναι τα συμπτώματα της ΔΕΠ-Υ;

Για διάγνωση απαιτούνται τουλάχιστον 6 από τα παρακάτω συμπτώματα για τα παιδιά και 5 για τους ενήλικες, διάρκειας 6 μηνών και άνω. Ένα άτομο με Ελλειμματική Προσοχή/Απροσεξία:

  • Δυσκολεύεται να επικεντρωθεί σε λεπτομέρειες και επομένως κάνει λάθη απροσεξίας.
  • Δυσκολεύεται να παραμείνει συγκεντρωμένο σε εργασίες και σε παιχνίδια.
  • Φαίνεται συχνά σαν να μην ακούει όταν του απευθύνονται.
  • Δυσκολεύεται να ακολουθήσει οδηγίες και να ολοκληρώσει τις εργασίες του (όχι όμως λόγω εναντίωσης ή ελλιπούς κατανόησης).
  • Δυσκολεύεται να οργανώσει τις εργασίες και τις δραστηριότητές του.
  • Αποφεύγει όποια δραστηριότητα απαιτεί υπομονή και συγκέντρωση.
  • Χάνει συχνά πράγματα.
  • Αποσπάται εύκολα από εξωτερικά ερεθίσματα.
  • Συχνά ξεχνάει.

Για διάγνωση απαιτούνται τουλάχιστον 6 από τα παρακάτω συμπτώματα για τα παιδιά και 5 για τους ενήλικες. Ένα άτομο με υπερκινητικότητα:

  • Συχνά κουνάει χέρια και πόδια και στριφογυρίζει στην καρέκλα.
  • Σηκώνεται συχνά σε περιπτώσεις όπου αναμένεται να κάθεται.
  • Συχνά τρέχει ή σκαρφαλώνει σε περιπτώσεις όπου δεν επιτρέπεται.
  • Δυσκολεύεται να παρακολουθήσει δραστηριότητες ή να παίξει ήσυχα.
  • Είναι σε διαρκή κίνηση, σαν να έχει “μοτεράκι¨.
  • Συχνά μιλάει αδιάκοπα.
  • ”Πετάγεται” για να απαντήσει, πριν ολοκληρωθεί η ερώτηση.
  • Δυσκολεύεται να περιμένει τη σειρά του.
  • Συχνά διακόπτει τους άλλους.

Ένα άτομο με ΔΕΠ-Υ μπορεί είτε να παρουσιάζει τον μεικτό τύπο (συμπτώματα και Ελλειμματικής Προσοχής και Υπερκινητικότητας/Παρορμητικότητας), είτε να παρουσιάζει συμπτώματα μίας εκ των δύο κατηγοριών μόνο. Επίσης, η βαρύτητα της διαταραχής μπορεί να χαρακτηριστεί ως ήπια, μέτρια ή σοβαρή.

Και τώρα τι κάνουμε;


Η διάγνωση απαιτεί τη χρήση πολλαπλών μέσων αξιολόγησης και πολλαπλών διαγνωστικών μεθόδων. Στη διαγνωστική διαδικασία συμμετέχουν συνήθως οι ειδικότητες του Παιδοψυχίατρου, του Κλινικού Ψυχολόγου, του Εργοθεραπευτή και του Ειδικού Παιδαγωγού, όταν εμφανίζονται συνοδές μαθησιακές δυσκολίες. Χρειάζεται να είναι λεπτομερής σε γνωστικό, συναισθηματικό, κοινωνικό, αλλά και μαθησιακό επίπεδο. Απαραίτητη όμως κρίνεται και η συμμετοχή των γονέων και του δασκάλου στη διαγνωστική διαδικασία.

Η ΔΕΠ-Υ κατατάσσεται στις λεγόμενες «νευροαναπτυξιακές διαταραχές», όπως αποτυπώνεται στον ακόλουθο πίνακα.

Το παιδί με ΔΕΠ-Υ στο σπίτι, στο σχολείο, στις παρέες…

  • Θέλει όρια, κανόνες και δομημένες συμπεριφορές.
  • Θέλει εναλλαγή δραστηριοτήτων και ερεθισμάτων.
  • Θέλει συχνά διαλείμματα.
  • Θέλει προσωπική επαφή και συμπάθεια.
  • Θέλει χαμόγελο.
  • Θέλει σταθερότητα στη συμπεριφορά του άλλου.
  • Θέλει να αισθάνεται σημαντικό και ότι συμμετέχει στα πλαίσια που έχει ενταχθεί.
  • Θέλει επιβράβευση, συνεχή ενθάρρυνση και παρότρυνση.
  • Όχι ασαφή όρια και ακαθόριστους κανόνες.
  • Όχι μονότονη διδασκαλία.
  • Όχι συνεχόμενη δουλειά.
  • Όχι απρόσωπες και απομονωτικές συμπεριφορές.
  • Όχι ειρωνεία.
  • Όχι αυστηρότητα.
  • Όχι σκαμπανεβάσματα.
  • Όχι αδιαφορία.
  • Όχι πίεση, ζόρισμα ή ένταση.

Tα παιδιά με ΔΕΠ-Υ, παρ` ότι (ή επειδή) τα ίδια κινούνται με ένταση και διασπώνται εύκολα, έχουν ανάγκη από ήρεμο και καθησυχαστικό περιβάλλον. Οι έντονες αντιδράσεις και οι απότομες εναλλαγές τους φέρουν αναστάτωση και υπερδιέγερση.

  • Αποδεχθείτε τις δυνάμεις και τους περιορισμούς του παιδιού σας.
  • Καθιερώστε και ακολουθείστε ένα καθημερινό σταθερό πρόγραμμα.
  • Δώστε στο παιδί σας ευθύνες.
  • Να είστε συνεπείς.
  • Να είστε αποφασιστικοί.
  • Να είστε σαφείς και υπομονετικοί.
  • Να έχετε ξεκάθαρη επικοινωνία.
  • Επιτρέψτε καθορισμένα διαστήματα εκτόνωσης στο παιδί σας.
  • Αποφύγετε τις συχνές ομαδικές – οικογενειακές συγκεντρώσεις ή τη συχνή έκθεση σε δημόσιους πολυσύχναστους χώρους.
  • Προστατέψτε το παιδί σας από τις άσχημες αντιδράσεις των άλλων.
  • Επιβάλετε την πειθαρχία χωρίς βία. Η πειθαρχία όμως προϋποθέτει ένα θετικό περιβάλλον, πλούσιο από θετικούς ενισχυτές και θετική ανατροφοδότηση.
  • Στοχεύετε τη συμπεριφορά του παιδιού σας και όχι το ίδιο το παιδί σας.
  • Φροντίστε τον εαυτό σας και το γάμο σας.

(ΠΗΓΗ: Breen, M.J., Altepeter, T.S. (1990). Disruptive Behavior Disorders in Children – Treatment focused approach. The Guilford Press )