Οι εξελίξεις της τεχνολογίας στον τομέα της επικοινωνίας αποτελούν αδιαμφισβήτητο γεγονός. Ας εξετάσουμε όμως πόσο χρήσιμη και αναγκαία μπορεί να φανεί η τεχνολογία και σε παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην επικοινωνία.

Οι εξελίξεις της τεχνολογίας στον τομέα της επικοινωνίας αποτελούν αδιαμφισβήτητο γεγονός. Μία αναδρομή στο παρελθόν των συστημάτων επικοινωνίας (τηλέγραφος, τηλέφωνο) θα μας οδηγήσει στο σήμερα των αναρίθμητων επιλογών και εφαρμογών (χρήση διαδικτύου, συσκευές τελευταίας γενιάς). Είναι άραγε δυνατόν, να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς τις ανέσεις που μας προσφέρει όλη αυτή η πρόσβαση στην πληροφόρηση και την επικοινωνία; Η απάντηση είναι, μάλλον όχι. Ας σκεφτούμε τώρα, πόσο χρήσιμη και αναγκαία μπορεί να φανεί η τεχνολογία σε παιδιά που αντιμετωπίζουν δυσκολίες στην επικοινωνία.

Το πεδίο που ερευνά, για περισσότερο από τρεις δεκαετίες τώρα, τις ανάγκες επικοινωνίας των ατόμων που δεν μπορούν ν’ αναπτύξουν το λόγο τους, είναι γνωστό ως Επαυξητική και Εναλλακτική Επικοινωνία (ΕΕΕ). Αν και η ΕΕΕ απευθύνεται τόσο σε παιδιά, όσο και σε ενήλικες, το παρόν άρθρο θα επικεντρωθεί στην χρήση της ΕΕΕ σε παιδιά. Πρόκειται λοιπόν, για συστήματα επικοινωνίας που προσπαθούν να αντισταθμίσουν (είτε προσωρινά, είτε μόνιμα) την αδυναμία των παιδιών με σοβαρές διαταραχές της επικοινωνίας, λόγω κινητικών ή/και νοητικών προβλημάτων, αναπτυξιακών προβλημάτων λόγου, προβλημάτων ακοής, όρασης ή πολλαπλών αισθητηριακών βλαβών. Η ΕΕΕ είναι πολύτροπη και ενσωματώνει πλήρως κάθε δυνατότητα επικοινωνίας του παιδιού.

• Θα πρέπει να καταφεύγουμε στην ΕΕΕ μόνο όταν δεν υπάρχει καμία ελπίδα ανάπτυξης φυσικού λόγου;
  Το ερώτημα αυτό είναι δύσκολο ν’ απαντηθεί, αφού η πρόβλεψη της μελλοντικής ανάπτυξης του λόγου ενός μικρού παιδιού είναι δύσκολη (Beukelman&Mirenda, 1992). Ωστόσο, η χρόνια χρήση της παραδοσιακής λογοθεραπείας σε παιδιά με σοβαρές ελλείψεις στην επικοινωνία δεν αποδίδει πάντα έναν αποτελεσματικό τρόπο επικοινωνίας, με αποτέλεσμα την εμφάνιση γνωστικών, κοινωνικών, συναισθηματικών και συμπεριφορικών προβλημάτων (Berry, 1987; Silverman, 1980). Σε τέτοιες περιπτώσεις η χρήση ΕΕΕ είναι θεμιτή.
• Η έναρξη της χρήσης ΕΕΕ μειώνει το κίνητρο για προσπάθεια ομιλίας;
  Η έναρξη της χρήσης ΕΕΕ συσχετίζεται με τη βελτίωση του φυσικού λόγου – ακόμα και σε περιπτώσεις που δεν έχει γίνει λογοθεραπευτική παρέμβαση (Berry, 1987; Daniels, 1994; Romski&Sevcik, 1993; Konstantareas, 1984; Silverman, 1980). Μελέτες έχουν δείξει ότι, ακόμα και παιδιά που αναπτύσσουν κανονικά το λόγο τους, επωφελούνται από την χρήση ΕΕΕ (π.χ. νοηματική γλώσσα) κατά τη βρεφική ηλικία, αφού αναπτύσσουν ομιλία σε πολύ μικρότερη ηλικία από την αναμενόμενη (Holmes&Holmes, 1980).
• Ένα παιδί με σοβαρές γνωστικές αδυναμίες μπορεί να μάθει την χρήση ενός συστήματος ΕΕΕ;
  Είναι αδύνατο να προβλεφθεί η ικανότητα ενός παιδιού να μάθει την ΕΕΕ (Beukelman&Mirenda, 1992; Bodine&Beukelman, 1991). Ωστόσο, σε όλους τους ανθρώπους, συμπεριλαμβανόμενων των παιδιών με σοβαρά γνωστικά προβλήματα, θα πρέπει να δίνεται η δυνατότητα επικοινωνίας μέσω ΕΕΕ (Beukelman&Mirenda, 1992; Reichle, York, &Sigafoos, 1991; Silverman, 1980). Βέβαια, οι παρεμβάσεις ΕΕΕ πρέπει να είναι εξατομικευμένες, να λαμβάνουν υπ’ όψη τα δυνατά σημεία και τις ικανότητες του παιδιού για το οποίο σχεδιάζονται, την ηλικία του, τη δυνατότητα ελέγχου του περιβάλλοντός του και να καλύπτουν τις ανάγκες του.
• Η χρήση ΕΕΕ κάνει το παιδί να φαντάζει αφύσικο και αταίριαστο με το περιβάλλον;
  Κάτι τέτοιο δεν ισχύει. Τα παιδιά είναι σε θέση ν’ αποδεχτούν ένα παιδί που χρησιμοποιεί ΕΕΕ, αρκεί αυτό να θεωρείται κομμάτι της καθημερινής σχολικής πραγματικότητας του παιδιού. Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί ότι μεταξύ των μικρών παιδιών, η αποδοχή του παιδιού που χρησιμοποιεί ΕΕΕ φαίνεται να μην εξαρτάται από τον τύπο της ΕΕΕ (π.χ. συσκευή επικοινωνίας που παράγει φωνή, νοηματική γλώσσα ή πίνακας επικοινωνίας) (Beck&Dennis, 1996; Blockberger, Armstrong, O’Connor, &Freeman, 1993). Άλλωστε, μακροπρόθεσμα, ένα παιδί κινδυνεύει περισσότερο να χαρακτηριστεί ως «δυσλειτουργικό», όταν δεν έχει κατορθώσει να εκφράζεται επαρκώς.

Κλείνοντας, ας επικεντρωθούμε στην ανάγκη όλων των παιδιών για λειτουργική επικοινωνία και ας επωφεληθούμε της εξέλιξης της τεχνολογίας και των επιλογών που μας προσφέρει, με έναν εποικοδομητικό, όμως, τρόπο. Ας ελπίσουμε ότι, τα συστήματα που χρησιμοποιούνται σήμερα και είναι βασισμένα στην εμπειρία και την γνώση των προηγούμενων χρόνων, θα αποτελέσουν το κλειδί για την είσοδο σε νέα και αρτιότερα συστήματα επικοινωνίας στο μέλλον.

Πηγές:
http://www.asha.org/public/speech/disorders/aac.htm
http://aac.unl.edu/yaack/b2.html
http://www.isca-speech.org/archive/eurospeech_1997/e97_1931.html
«Εναλλακτική και επαυξητική διαπροσωπική επικοινωνία ατόμων με αναπηρία», Γεώργιος Κουρουπέτρογλου και Σταυρούλα Λιόλιου, Αθήνα 2002.

Επιμέλεια άρθρου:
Χαρά Ευριπίδη, Λογοθεραπεύτρια Επιστημονική Συνεργάτης Πρότυπου Κέντρου Λόγου και Μάθησης «Λεξιμάθεια»